Quanzhou: Bir şehrin portresi

CMG Türkçe

Quanzhou şehri bugün nüfus ve ekonomik hacim açısından Çin’in orta ölçekli şehirleri arasında yer alıyor. Nüfus veya GDP bakımından ilk 10 Çin şehri listelerinde Quanzhou’ya rastlamazsınız.

Ancak 11. asrın başlarına gittiğimizde, bu şehrin küresel deniz ticaretinin en önemli limanlarından biri olduğunu görüyoruz. Deniz ipek yolları üzerinden Afrika ve Batı Asya’yla Çin arasında geliştirilen ticarette, bütün yollar Quanzhou’ya çıkıyordu. İbni Battuta ve Marco Polo gibi seyyahların Çin’deki ilk durakları burasıydı.

Araplar neden şehre “Zayton” dedi?

Quanzhou şehri, Orta Çağ boyunca Batı dünyasında “Zayton” olarak biliniyordu. Arapça kökenli bu isimlendirmenin arkasında ilginç bir hikaye var. Çinliler şehrin limanını güzel kokulu ve koyu kırmızı renkli çiçeklerle süslemişti. Botanik biliminde “Erythrina variagete” olarak bilinen bu çiçeğin Çince adı “Citong”dur. Şehre ilk gelen Arap tüccarlar, limandaki bu çiçeklerden çok etkilenmişler ve çiçeğin Çince ismini kendi dillerine “Zayton” olarak çevirmişlerdir. Aslında anlam üzerinden değil, fonetik bir çeviri söz konusudur. Türkçe’ye de geçmiş olan “zayton” kelimesi Arapçada zeytin demektir. Bu isimlendirme, şehre gelen yabancı tüccarlar için kafa karıştırıcı olmuştur. Pek çok seyyah ve tüccar, Quanzhou’ya ayak bastıklarında “Nerede bu zeytin ağaçları?” diye sorar. Ancak şehirde zeytin ağacı bulunmamaktadır.

Quanzhou’nun deniz ipek yollarındaki önemli konumunu son yıllarda yapılan araştırmalarla yeniden gün ışığına çıkıyor. Şehir, UNESCO tarafından dünya kültür mirası olarak belirlendi.

Şehrin en belirgin özelliklerinden biri, kültürel çeşitliliği ve kapsayıcılığı. Tarih boyunca şehre gelen her yabancı kendisinden izler bıraktı ve bu miras, şehri farklı inançların iç içe geçtiği bir açık hava müzesine dönüştürdü. Budist Kaiyuan Tapınağı’nın birkaç yüz metre ilerisinde İslam’ın Çin’deki en eski ve en iyi korunmuş camilerinden biri olan Qingjing Camii’ne ulaşmak mümkün. Çin’deki en büyük Lao Zi taş heykeli Quanzhou’da yer alıyor, Maniheizm dininin Çin’de kalan tek yapısı Cao’an Tapınağı da burada.

Fujian eyaleti Mart ayı sonunda deniz ipek yollarının yeniden keşfi amaçlı bir etkinlik düzenleyerek yabancı diplomatları ve gazetecileri davet etti. Fiji, Tayland, Endonezya, Türkiye, İran, Bangladeş, Pakistan gibi İpek Yolu üzerinden Çin’le temas kurmuş ülkelerden gelen temsilciler, eyalette Fuzhou, Quanzhou, Zhangzhou şehirleri ve Dehua porselen kasabasını gezdi.

Quanzhou neden başlangıç noktasıydı?

Katılımcılar Quanzhou Denizcilik Müzesi’nde şehrin Song-Yuan (960-1368) döneminde deniz ticaretindeki konumu hakkında bilgi edindi. Quanzhou’nun bir lojistik merkezi olarak öne çıkmasını sağlayan ulaşım altyapısının detayları bu müzede sergileniyor. Özellikle Luoyang ve Anping taş köprüleri, yapıldıkları dönemde Çin’in deniz üzerinden geçen en uzun köprüleriydi ve Quanzhou’nun yöredeki porselen üreticileri ve diğer üretim merkezleriyle bağlantısında büyük önem taşıyordu. Verimli bir ticaretin tesis edilmesi, etkili kurumlar da gerektiriyor. 1087 yılında Quanzhou’da kurulan Ticaret Ofisi şehrin ticari faaliyetlerini idare ediyordu. Müzede Ticaret Ofisi’nin çalışmalarını gösteren belge ve vesikalar yabancı ziyaretçilerin ilgisini çekti.

Ziyaretçiler gezi kapsamında “Quanzhou: Deniz İpek Yolu’nun Başlangıç Noktası” adlı kitabın lansmanına katıldı. Quanzhou Yazarlar Derneği Başkanı Lin Xuanhe tarafından yazılan kitap, Çin Uluslararası Yayıncılık Grubu tarafından basıldı. Grup, “İpek Yolu Şehirleri” serisi kapsamında kadim ipek yollarında yer alan şehirlerin tarihine odaklanan kitaplar yayımlıyor. Bu seri kapsamında daha önce 22 kitap hazırlandı.

Bu kitaplar, tarihin doğru anlaşılması ve Batı’nın üstünlüğüne dayanan tek taraflı tarih okumalarından uzaklaşmak için tam zamanında gelen eserler. Kuşkusuz geleceğe dair yeni perspektifler geliştireceksek, önce tarih algımızı değiştirmemiz gerekiyor. Dünya büyük değişimlerden geçerken ve tüm ülkeler yeni yol ayrımlarına yaklaşırken, ancak tarihi doğru kavrayabilenler yol ayrımlarında doğru kararlar verebilecekler.

Günümüzde 21. Yüzyıl Deniz İpek Yolu Pilot Bölgesi olarak belirlenen Quanzhou bizlere bir şey daha söylüyor: Çin’in bugün dünya sahnesinin merkezine yürümesi tamamen yeni bir olgu değil! Çin zaten tarih boyunca dünya ticaretinde merkezi ve öncü bir konuma sahipti. Özellikle Song-Yuan döneminde Çin’in dünyada yüzden fazla limanla bağlantısı vardı. Ming (1368-1644) döneminde Quanzhou’dan yola çıkan dünyanın en büyük donanmaları Pasifik ve Hint okyanusları sularında seyrediyordu. Dolayısıyla günümüzde Çin’in ipek yolunun karadan ve denizden yeniden canlandırılmasına öncülük etmesi bir tesadüf değildir. 2013 yılında ortaya koyulan Kuşak ve Yol Girişimi, onuncu yılında yeni bir başlangıç yapmaya hazır. Salgın ve ekonomik durgunlukla boğuşan bir dünya, bu girişimin dünya ekonomisine yeni bir soluk kazandırmasını bekliyor.