Xinjiang’daki kültürel koruma ve kalkınma

Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi’nin güneyinde yer alan Aksu kentinin Toksu ilçesindeki İçerik kasabasına bağlı Cay köyü, “Xinjiang’ın en iyi çalgı yapım köyü” olarak adlandırılıyor. 300 yıldan uzun süren müzik aletleri yapım tarihine sahip olan bu köyde, 7 çalgı üretim kooperatifi bulunurken, çok sayıda maddi olmayan kültür mirasçısı burada yaşıyor. 300’ü aşkın hanenin yaklaşık yarısı çalgı üretimi ve satışı ile uğraşıyor ve 2021 yılında köy genelinde çalgı satışından elde edilen gelir 10 milyon yuanı aştı. Köyde antik kültür ve işçilik etkili bir şekilde sürdürülüyor.

Çin Komünist Partisi’nin (ÇKP) 2012 yılının Kasım ayında gerçekleştirilen 18. Ulusal Kongresi’nden bu yana, Xinjiang bölgesinde tüm etnik grupların seçkin geleneksel kültürünü koruma ve aktarma çalışmalarına daha büyük önem verildi. Kültürel kamu hizmetlerinin seviyesi sürekli olarak yükseltildi, ulusal dil ve yazısının kullanımı tüm olanaklarla yaygınlaştırıldı, tüm etnik gruplardan vatandaşlar birbirlerinin dilini ve yazısını öğrenmeye teşvik edildi, vatandaşların eğitim hakları etkin bir şekilde güvence altına alınırken, tüm etnik gruplardan vatandaşların kültürel haklardan eşit şekilde yararlanması sağlandı.

Etnik kültürler korunup aktarılıyor

Xinjiang’ın güneyindeki Kaşgar kentinin Yeken ilçesinden Uygur Makam sanatı ustası İlham Rehim’in büyükbabası ve babası, ilçe genelinde birer tanınmış 12 Makam sanatçısıdır. Dolayısıyla Rehim, küçüklükten beri Uygur Makam sanatının kaybolmasının önlenmesi, derlenip korunması ve sonraki kuşaklara aktarılmasına kadar tüm sürece tanık oldu. Şu anda, Xinjiang’ın birçok bölgesinde devlet ve özerk bölge düzeyinde Makam Miras Merkezleri kurulurken, birçok kez ‘12 Makam Sanat Şenliği’ gibi etkinlikler düzenlendi ve çeşitli bölgelerde Makam mirasçıları bulunuyor. Rehim, şöyle konuştu: “Yeken ilçesindeki 12 Makam halk sanatı ekibiyle Beijing, Shanghai ve Guangzhou gibi kentlerde program kaydı ve gösteri değişimi çalışmalarına katıldım.”

Xinjiang’da, tüm etnik grupların seçkin geleneksel kültürleri tüm olanaklarla devam ettiriliyor ve korunuyor. “Çin Halk Cumhuriyeti Kültürel Eserleri Koruma Yasası” ve “Çin Halk Cumhuriyeti Maddi Olmayan Kültürel Miraslar Yasası” gibi yasaların yanı sıra “Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi Kültürel Eserleri Koruma Yasası’nı Uygulama Yönetmeliği” gibi yerel yönetmeliklerin hayata geçirilmesi, Xinjiang’da yaşayan tüm etnik grupların kültürlerinin korunması için sağlam bir yasal güvence sağlamıştır.

Kültürel miraslar etkili şekilde korunurken, Yarğol Antik Kenti, Kızıl Binev ve Subaş Budist Tapınağı Kalıntıları, Dünya Kültür Mirasları listesine dahil edildi. Xinjiang Uygur Makam sanatı ve Kırgız destanı “Manas”, UNESCO’nun İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi’ne, Uygur Meşrep’i ise UNESCO’nun “Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi”ne alındı. Hâlihazırda Xinjiang’da 133 ulusal başlıca kültürel eserleri koruma birimi bulunurken, tüm etnik grupların seçkin kültürel gelenekleri sürdürülüp geliştiriliyor.

Künes ilçesinden Cahnur Uhas, Kazak Aytış sanatının aktarıcısıdır. 58 yaşındaki Kazak Uhas, 23 yaşından beri 300 tez yazdı. 23 makalesi ve 10 araştırma raporu düzenli yayınlarda yayımlandı. 2014 yılında Xinjiang Yazarlar Derneği’ne katıldı.

Uhas’ın tecrübesi, Xinjiang’da etnik diller ve yazıları korumanın bir yansımasıdır. Xinjiang’da ulusal dil ve ulusal yazının kullanımı tüm olanaklarla yaygınlaştırılıyor. Tüm etnik gruplardan vatandaşların birbirlerinin dili ve yazısını öğrenmeleri teşvik ediliyor. Hâlihazırda, Xinjiang’daki çeşitli etnik grupların 10’u aşkın dili ve yazısı bulunurken, adalet, yönetim, eğitim, basın ve yayın, radyo ve televizyon, edebiyat ve sanat, sosyal ve kamu işleri gibi alanlarda yaygın olarak kullanılmaktadır. Xinjiang’daki mağazalar, posta ve telekomünikasyon, tıbbi hizmetler, trafik işaretleri ve diğer sosyal ve kamusal alanların hepsinde çeşitli diller ve yazılarla hizmet sunulurken, vatandaşlara kolaylık sağlandığını her zaman görebiliriz.

“Küçük yuvadan altın anka kuşlar çıktı”

20 yıldır Üçturfan ilçesinin İmam kasabasındaki Ulusal Dil İlköğretimokulu’nun müdürü olarak çalışan Kurban Niyaz, okulunu küçük bir yuvaya benzeterek, “Ancak bu küçük yuvadan çok sayıda ‘altın Anka kuşu’ çıktı” dedi.

Son 20 yılda Kurban’ın bine yakın öğrencisi mezun oldu, bunlar arasında bazıları ülkenin önde gelen üniversitelerini kazanırken hatta yurtdışında eğitim alma fırsatı yakalarken, çoğu ise farklı pozisyonlarda kendi rüyasını gerçekleştiriyor. Öğrencilerinin bilgiyle kaderlerini değiştirdiklerinden duyduğu mutluluğu dile getiren Niyaz, “Eğer onlar okula girmeselerdi, hayatları boyunca köylerinden hiç çıkamazlardı ve tarla ve birkaç koyuna bağlı olarak bir ömrü zar zor geçinmek zorunda kalırlardı” dedi.

Xinjiang’da eğitim davasının geliştirilmesi için çeşitli tedbirler hayata geçiriliyor, eğitim alanında kaydedilen sonuçlardan tüm etnik gruplardan vatandaşların daha çok ve daha adil şekilde yararlanması sürekli hızlandırılıyor, her çocuğun adil ve kaliteli eğitimden yararlanabilmesi güvence altında.

Yeken ilçesine bağlı Buvakum köyünden Hasan Abdukerim, güneşin doğum saatinde kalkar, evinin avlusunu temizler. Abdukerim’in evi, aynı zamanda köyün “kültür istasyonu” olarak belirlendi. Burada sıkça kültürel faaliyetler düzenleniyor. Esen, köylülerin bahçede şarkı söylemeyi ve dans etmeyi, ayrıca kitap okumayı ve eğlence programına katılmayı çok sevdiklerini söyledi.

Xinjiang’da geçen yıl ilk grup 58 “kültür istasyonu” kuruldu.

Son yıllarda, Xinjiang’da modern bir kamu kültürel hizmet sisteminin inşası hız hızlandırıldı.

2019 yılına kadar Xinjiang’da 112 kamu kütüphanesi, 106 müze ve anıt, 29 bilim ve teknoloji müzesi, 60 sanat müzesi, 130 kültür merkezi, bin 350 köy ve kasaba kültür istasyonu, her düzeyde çeşitli türlerde 102 radyo ve televizyon istasyonu bulunurken, radyo ve televizyonun haneleri kapsama oranı ayrı ayrı olarak %98,68 ve %98,85'e ulaştı.

Xinjiang’daki renkli bayram kutlamaları

Xinjiang’ın Çöçek Bölgesi'ndeki Posta Rezerv Bankası’nın bir çalışanı olan Ureken ailesi oldukça çok bayram kutlar. Çünkü onun ailesi 4 farklı etnik gruba mensup 23 kişiden oluşan büyük bir ailedir. Çin’in geleneksel bayramlarından Bahar Bayramı, Fener Bayramı, Ejder Kayağı Bayramı ve Ay Çöreği Bayramı’nın dışında, Navruz Bayramı, Kurban Bayramı ve Ramazan Bayramı gibi bayramları hep beraber neşeyle kutlarlar. Ureken ailesi, Xinjiang’daki aileler arasında sadece bir örnektir.

Farklılıklara saygı duymaya ve çeşitliliğe hoşgörülü olunmaya bağlı kalınırken, Xinjiang’daki tüm etnik grupların seçkin geleneksel kültürleri etkili bir şekilde korunuyor ve aktarılıyor, aralarındaki değişim ve kaynaşmalar sürekli derinleştiriliyor.

Xinjiang’ın merkezi Urumçi’de bulunan “Hotan Mutafığı”na girer girmez Pilav, Samsa (ızgara çöreği), Lağmen (sebzeli makarna) ve şiş kebap gibi yöresel yemeklerin mis gibi kokusu iştah açar. Dolayısıyla burası müşterilerin en çok akın ettiği mutfaklardan biri oldu. Burası sadece lezzetli yemekleriyle değil, milli özelliğe sahip harika dekorasyonu, Hotan bölgesine özgü duvar resimleri, Uygurlara özgü Etles kumaşın unsurlarını taşıyan çay setleri ve Hotan’dan getirilmiş Mutfak ustaları ve garsonlarıyla müşterilerin beğenisini kazanırken, ülkenin iç kesimlerinden de çok sayıda müşteri çekiyor, hatta Xinjiang’ın güney kesimine gidip kendi gözüyle görmeye teşvik ediyor.

Xinjiang’da, “Meydan Dansı” da farklı özellik taşırken, Urumçi’de 300’den fazla “Meydan Dansı” ekibi var. 50 yaşındaki Chen Yongsheng’in hobisi “Meydan Dansı”dır. Chen hobileri arasında Xinjiang’daki çeşitli etnik grupların danslarını en üstün performansla icra ederken, son 3 yıldır, Kwai (Kuaishou) adlı sosyal iletişim platformunda 4 bine yakın Xinjiang dansı kısa videosunu izleyicilerle paylaştı.