Çin’in yaşlılar günü: Chongyang

Çin Ay Takvimi’ne göre, yılın dokuzuncu ayının dokuzuncu günü, halk arasında kutlanan önemli geleneksel bayramlardan biri olan Chongyang Günü’dür.

Chongyang Günü’nün adı, eski Çinlilerin 9’u “uğurlu sayı” olarak görmelerinden geliyor. O gün Çinliler, ailelerindeki yaşlıları ve çocukları da yanlarına alarak kasımpatı çiçeklerini seyretmeye ve dağlara tırmanmaya gider.

Chongyang Günü’nün kaynağıyla ilgili efsaneler

Efsaneye göre, M.Ö 3. yüzyılda, Fei Changfang adlı bir büyücü varmış. Büyücü rüzgârı ve yağmuru çağırabildiği gibi, şeytanları da yakalayabilme gücüne sahipmiş. Huan Jing adlı bir genç bunu öğrendikten sonra büyücüye hayran kalarak onun öğrencisi olmak istemiş. Bu gencin kararlı olduğunu gören Fei Changfang onu öğrencisi olarak kabul ederek, hünerlerini öğretmeye başlamış.

Bir gün Fei Changfang Huan Jing’e, “9. ayın 9. günü tüm aileniz büyük bir felaketle karşı karşıya bulunacak, bir an evvel önleminizi alın, hazırlık yapın” demiş. Huan Jing bu haberi duyunca çok korkmuş, hemen diz çökerek hocasından felaketten kurtulma yöntemini öğretmesini istemiş. Fei Changfang, “9. ayın 9. günü, kırmızı kumaştan birçok torba dikip içinde zhuyu adlı bitki koyarak torbaları kollarına bağlayın, ayrıca yanınıza içinde kasımpatı çiçeği bulunan bir içki alın. Tüm aile fertleriyle hep beraber bir tepede içki içeceksiniz. Böylece, büyük felaketten kurtulabilirsiniz” demiş.

Huan Jing ciddiyetle hocasının dediği gibi yapmış. 9. ayın 9. gününün sabahı, Huan Jing tüm aile fertlerini yakındaki bir tepeye götürerek sağ salim bir gün geçirmiş. Akşam Huan Jing, aile fertleriyle beraber eve dönerek durumu görünce çok şaşırmış; evdeki sığır, koyun, tavuk ve kopek, hepsi ölmüş. Huan Jing ve ailesiyse gerçekten felaketten kurtulmuş. Bundan sonra, Chongyang Günü’nde tepeye çıkma, zhuyu takma ve kasımpatı içkisini içme gelenek haline geldi. Bu gelenek iki binden fazla yıl sürmektedir.

Chongyang Günü gelenekleri

Eski Çinlilere göre, Chongyang Günü “temiz havanın yükseldiği ve kirli havanın indiği” bir dönemdir. Bu nedenle Chongyang Günü’nde tepeye çıkarak kasımpatı çiçeklerini seyretmek eski bir gelenektir ve bugün hâlâ korunuyor.

O gün Çin’in kentleri ve kırsal kesimlerinde tepeye tırmanma yarışı düzenlenir, ödüller dağıtılır.

Chongyang Günü’nün diğer bir geleneği, Chongyang Gao (Chongyang pastası) yemektir. Çincede pasta kelimesi ile “yüksek” kelimesi eş seslidir, yani adım adım yükselme, canlanma ve kalkınma anlamına gelir. İnsanlar yapışkan pirinç, darı ve hurma gibi ham maddelerle pasta pişirir, üzerinde beş renkli bayrak dikerek buna “Çiçek Pastası” derler. Ova gibi düz yerlerde yaşayanlar Chongyang Günü’nde tırmanacak tepe olmadığı için Çiçek Pastası yer. Bu, “tepeye tırmanma” yerine geçer.

Chongyang Günü’nde “sonbaharı güneşlemek” bugün hâlâ yaygın bir gelenektir. Özellikle Çin’in güney kesimindeki Hunan, Guangxi, Anhui ve Jiangxi gibi bölgelerinde dağlık alanlarda yaşayan çiftçiler, karmaşık yer yüzeyinden dolayı hububatları güneşte kurutacak düz bir alanı bulamadığı için evin önü ve arkası, pencere eşiği ve çatısı gibi yerlerde hububatlarını kuruturdu ve zamanla bir gelenek haline gelmiştir. Çiftçilerin bu özel yaşam tarzı ve manzarası, bugün ressamlar ve fotoğrafçıların beğendikleri malzeme halinde.

Uçurma uçurtma, Çin’in güney kesimindeki Chongyang geleneklerinden biridir. Chongyang Günü’nde hava genellikle güneşli, hafif rüzgârlı, uçurma kolayca yüksek havaya uçurtulabilir. Eski Çinliler, uçurtma uçurarak bir talihsizlikten kurtulacaklarına inanırdı. Bu nedenle uçurtma yükseğe çıkınca ipi kesilirdi.

Çinliler Chongyang Günü’nün adındaki iki tane 9’un “uzun” kelimesiyle eş sesli olmasından esinlenerek Chongyang Günü’nü “yaşlılar günü” olarak görüyor.

1 Temmuz 2013’te yürürlüğe giren Yaşlıların Çıkarlarını Koruma Yasası’nda Chongyang Günü, Yaşlılar Günü olarak belirlendi. Bu, hem Chongyang Günü’nün eski içeriğine bir dönüş, hem de halkın yaşlılara saygı ve sevgi göstererek yaşlıların sağlıklı ve uzun ömürlü olmalarını temenni etmesi anlamına gelir.

Chongyang şiirsel bir gündür

Çin’de Chongyang Günü geleneklerini tasvir eden çok sayıda şiir var.

Tang Hanedanı döneminin (618-907) büyük şairi Wang Wei’nin yazdığı “9. Ayın 9. Günü Kardeş Özlemi” başlıklı şiir, ünlü bir eserdir:

“Ben yabancı bir yerde yalnız kalıyorum

Her bayramda yakınlarımı daha da özlüyorum

Kardeşimin tepeye çıktığını uzaktan duydum

Ancak herkese zhuyu takılırken yalnızca bir kişi eksikti.”

O zaman çok genç olan Wang Wei başkentte oturuyormuş, ailesini çok özlüyormuş. Özellikle bayram günlerinde, başka ailelerin neşe içinde bir arada geldiğini gördüğü zaman kendi yakınlarına özlemi daha da artıyormuş. Chongyang günü başkentteki her aile zhuyu takıyormuş, ancak kendi ailesinde zhuyu takanlar arasında biri eksikmiş, işte bu kendisiymiş. Şiir, Wang Wei’nin aile özlemini yansıtıyor.

Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurucusu Mao Zedong’un kendisi de bir şairdir. Mao, savaş döneminde 1929 yılında Chongyang Günü için bir şiir yazdı:

“İnsan kolayca yaşlanırken gök yaşlanmaz, Chongyang Günü her yıl gelir

Bugün yine Chongyang Günü, savaş sahasındaki kasımpatı çiçekleri o kadar ıtırlı

Yıldan yıla şiddetli rüzgâr esiyor, bu manzara baharınki gibi güneşli değil

Ancak baharınkinden daha görkemli, uzay gibi geniş nehirler ve gök beyaz ayazlarla kaplı.”

Mao Zedong 2 yıl önce Sonbaharda Hasat İsyanı’nı başlatmıştı, ancak görevinden alındı, önerdiği gerilla savaşı taktiği de eleştirildi ve başaramayacağı savunuluyordu. 1929 yılının Chongyang Günü’nde hasta olan Mao, ilçe merkezindeki bir evde dinleniyordu ve avludaki kasımpatı çiçekleri dikkatini çekiyordu. İşte böyle bir arka planda Mao bu şiiri yazdı. Soğuyan hava Mao’nun yüreğinde acı yaratmadı, aksine onu heyecanlandırdı ve mücadeleye teşvik etti.